Sermaye ve yatırım piyasalarının önde gelen isimlerinden Attila Köksal, “Parasal Konularda Yaptığımız Hatalar” kitabında okuyucularına hem tecrübelerini hem de finans alanındaki bilimsel araştırmaları aktarmış. Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER)’den tanıdığım ve büyük saygı duyduğum Attila üstadın kitabını keyifle okurken, altını çizip faydalı bulduğum bölümleri de aşağıda vurgulamak istedim.
Finansal refaha ulaşmanın yolu çok çalışmanın yanısıra, tasarruf ve yatırım konularında disiplinli ve sabırlı olmaktan geçer.
Beklenti teorisine göre bireyler, karar verecekleri bir konu hakkındaki bilgilerinin eksik olması veya sahip oldukları bilgileri yanlış yorumlamaları durumunda ve duygusal nedenlerden dolayı zaman zaman sezgilerini kullanarak, kestirme yollara başvurarak kararlar verirler. Bu tür kararlar bazen olumlu sonuçlar doğursalar da, genelde önemli hatalara yol açarlar. Örneğin, bireyler kayıplara aynı miktarda kazançlardan daha fazla anlam yüklerler, yani riskten ve kayıptan kaçınma davranışı gösterirler. Riskten kaçınma eğiliminin ağır basması bireylere irrasyonel kararlar verdirir. Bireylerin alacakları risk sonuçta elde edecekleri kazanca göre makul olsa dahi riskten kaçınma eğiliminin ağır basması sonucu bireyler risk almaktan kaçınır ve kazanç fırsatlarını kaçırırlar.
Geçmişte verdiğimiz kararların doğruluğuna genelde inanır ve o kararı destekleyen haberleri ve bilgileri görünce verdiğimiz kararın doğruluğundan daha da emin oluruz. Kararımızın yanlış olduğunu gösteren haberler bizi mutsuz ederler. Bu mutsuzluğun etkisini azaltmak için onları göz ardı etmeye, hatta zaman zaman engellemeye çalışırız. Doğrulama yanılgısı yatırımlarımızın riskini yaymamıza engel olabilir ve yatırımlarımızı belli enstrümanlarda veya hisselerde yoğunlaştırabilir. Bu yanılgı yatırımlarla ilgili verdiğimiz yanlış kararları gözden geçirmemizi engeller ve doğru kararlar vermemize yarayacak bilgileri kullanmamızı zorlaştırır.
Temsililik yanılgısı bireylerin kararlarında geçmişte elde ettikleri tecrübelerin veya inançların karar verme süreçlerini etkilemeleri sonucunda oluşur. Yatırımlar konusunda ise geçmişte iyi performans gösteren bir yatırımın aynı şekilde devam edeceğini varsaymak hatalı kararlar almamıza yol açabilir.
İnsanlar genellikle gelecekteki olayları kontrol edebileceklerini düşünürler. Borsada işlem yapmaya yeni başlayan yatırımcılarda bu yanılsama çok sık görülür. Özellikle, ilk yaptıkları işlemler bir boğa piyasasına denk gelir ve piyasa şartları nedeniyle başarılı olurlarsa, bu kişilerin kendilerine güvenleri artar ve uzmanlaştıklarını düşünmeye başlarlar. Bu tür kişiler genelde basit teknik analiz yöntemleri kullanarak piyasadan daha iyi getiriler elde edebileceklerine inanırlar. Kolaylıkla öğrenebilen teknik analiz yöntemleri bu kişilerde gerçekte olmaması gereken bir güven uyandırır ve çoğunlukla bir süre sonra yatırıma ayrılmış olan para buharlaşır.